O znaczeniu psychiki w leczeniu chorób onkologicznych wiadomo już od dawna. Obecnie pisze się coraz więcej na ten temat, jako o istotnym czynniku w procesie diagnostyczno – leczniczym. W ostatnich latach zaczęła rozwijać się opieka psychologiczna na oddziałach chorób nowotworowych. W szpitalach onkologicznych zatrudniani są psycholodzy sprawujący opiekę nad chorymi. Pacjenci, obok podstawowego leczenia, bardzo często potrzebują wsparcia i pomocy ze strony psychologa.
Wśród typowych reakcji na chorobę nowotworową, wyróżnionych przez Elizabeth Kűbler-Ross (zaprzeczanie, złość, targowanie się, załamanie, akceptacja) bardzo często pojawiają się także problemy i zaburzenia psychiczne. W przypadku ich występowania obok pomocy i wsparcia ze strony psychologa potrzebna jest także pomoc ze strony lekarza psychiatry.
Spośród wielu zaburzeń psychicznych, najczęściej w przebiegu choroby nowotworowej obserwuje się występowanie zaburzeń dezadaptacyjnch, depresji, zaburzeń lękowych. Mogą wystąpić także zaburzenia świadomości oraz zaburzenia psychotyczne.
U chorych onkologicznie często występuje depresja (nawet ok. 40% całej populacji chorych onkologicznie). Istnieje wiele czynników, które mogą przyczynić się do wystąpienia depresji w przebiegu choroby nowotworowej. Przede wszystkim jest to niepewność co do własnej sytuacji i najbliższej przyszłości, utrata poczucia kontroli nad własnym życiem i zdrowiem, wyłączenie z ról życiowych, poczucie bezradności. Prowadzone leczenie może także przyczynić się do zmiany wyglądu zewnętrznego, wystąpienia dolegliwości somatycznych. Bardzo często zdarza się, że wykonane zabiegi (mastektomia, stomia) są trudne do zaakceptowania. Te czynniki oraz czynniki społeczne takie jak: młody wiek, płeć żeńska, zła sytuacja finansowa mogą przyczynić się do rozwoju zaburzeń depresyjnych u chorych poddawanych diagnostyce i leczeniu.
W przypadku występowania depresji w przebiegu choroby onkologicznej stosuje się leczenie farmakologiczne oraz pomoc psychologiczną. Leczenie depresji ma na celu zapobiegać występowaniu prób samobójczych u chorych, poprawia ich jakość życia. Zaobserwowano, że długość przeżycia wśród osób bez objawów depresyjnych jest dłuższa niż u pacjentów z nie efektywnie leczoną depresją.
Drugim, bardzo często występującym problemem natury psychicznej jest lęk. Towarzyszy on chorym począwszy od momentu diagnozowania choroby jak i przez cały okres leczenia, utrzymania zdrowia, rehabilitacji oraz wznowy choroby. Te problemy emocjonalne pojawiają się w sytuacji zagrożenia i niepewności, co do własnej sytuacji i swojego stanu zdrowia.
Lęk obejmuje obszar psychiczny (poczucie napięcia i niepokoju, brak możliwości odprężania się) obszar behawioralny (niepokój ruchowy, podniecenie psychoruchowe, osłupienie, drżenie rąk) oraz obszar wegetatywno-somatyczny (rozszerzone źrenice, suchość w jamie ustnej, kołatanie serca, wzmożona potliwość, przyspieszony oddech, podwyższone ciśnienie krwi). Lęk w przebiegu choroby nowotworowej związany jest przede wszystkim z sytuacją zagrożenia zdrowia i życia, obawami przed mogącym wystąpić bólem. Takie reakcje są typowe dla psychicznych reakcji na chorobę nowotworową. Zdarza się jednak, że reakcja lękowa przekracza pewien poziom i wtedy potrzebne jest zastosowanie odpowiedniego leczenia farmakologicznego. Bowiem o ile niewielka ilość lęku pełni funkcję mobilizacyjną, o tyle za wysoki poziom odczuwanego lęku powoduje dezadaptację, niemożliwość podejmowania jakichkolwiek działań i prób zmagania się z chorobą.
Obok zaburzeń depresyjnych i zaburzeń lękowych w przebiegu chorób nowotworowych, może dochodzić do zaburzeń świadomości. Zaburzenia te mogą być spowodowane zakłóceniem homeostazy organizmu. Najczęstszymi przyczynami zaburzeń świadomości w chorobach onkologicznych są:
- niedotlenienie ośrodkowego układu nerwowego (OUN)
- zaburzenia wodno – elektrolitowe
- ciężkie infekcje
- reakcja na niektóre leki
