Odleżyny to zmiany o charakterze owrzodzeń- początkowo ograniczone do skóry,  w miarę pogłębiania się - dochodzące do głębiej położonych tkanek, a nawet mięśni czy kości. Mechanizm powstawania odleżyny jest złożony. Jako główną przyczynę podaje się miejscowy ucisk tkanek najsilniej przylegających do podłoża. Dochodzi w nich do przymknięcia światła naczyń krwionośnych, miejscowego niedokrwienia, niedotlenienia i niedożywienia tkanek, zmniejszając ich zdolności regeneracyjne. Ponadto miejscowe zmniejszenie tempa przepływu krwi nasila skłonności do tworzenia się zakrzepów, nasilając kaskadę miejscowej reakcji zapalnej i niedokrwiennej.
Początkowo zaburzenia przepływu dotyczą mikrokrążenia w warstwach powierzchownych skóry. Proces zaobserwowany na tym etapie może być skutecznie zahamowany przez adekwatną profilaktykę i wczesne miejscowe działania terapeutyczne. Jeśli niezauważona wcześnie, na skutek postępującego niedokrwienia, zapoczątkowana zostaje miejscowa martwica tkanek w okolicach największego grawitacyjnego nacisku na podłoże. Pojawiają się trudno gojące się, głębokie, drążące owrzodzenia odleżynowe, ulegające nierzadko wtórnemu zakażeniu, co dodatkowo utrudnia skuteczną terapię. Poza uciskiem, zakażeniem i miejscowym niedokrwieniem, w patogenezie owrzodzeń odleżynowych zwraca się uwagę na siły tarcia, które bezpośrednio uszkadzają delikatną skórę chorego. 

Zaawansowanie miejscowe

Klasyfikacja odleżyn (skala Torrence’a) dzieli wszystkie rany odleżynowe na pięć kategorii, stosownie do stopnia zaawansowania.

•  I - blednące zaczerwienienie bądź rumień skóry bez jej uszkodzenia, pod lekkim uciskiem palca badającego zaczerwienienie blednie - mikrokrążenie nie jest uszkodzone
•  II - nieblednące, powiększające się zaczerwienienie, powierzchowna maceracja naskórka, tkanki nie poddają się - rumień nie blednie, pojawia się niekiedy obrzęk okolicznych tkanek, zwykle odczuwalny silny ból
• III - głębokie uszkodzenie pełnej grubości skóry do granicy z tkanką podskórną, otoczone silnym rumieniem i masywnym obrzękiem, z uwagi na możliwe uszkodzenie nerwów, może być mniej bolesne, dno rany wypełnione żółtymi masami rozpadających się tkanek lub czerwoną ziarniną
• IV - uszkodzenie zajmuje tkankę podskórną, tłuszczową, mięśnie, nawet kości, chory prezentuje niekiedy objawy ogólne: gorączka, ogólne złe samopoczucie.
• V - Zaawansowana martwica drążąca, głębokie owrzodzenia zajmujące pełną grubość tkanek, rozpadające się masy czarnej martwicy. 

Predyspozycja

Nie u każdego chorego leżącego, w jednakowym czasie powstanie owrzodzenie odleżynowe. Z czynników istotnych klinicznie zwraca się uwagę na wielkość i czas trwania ucisku na skórę - jest to jednak wartość indywidualna. U niektórych pacjentów już krótko trwający ucisk przyczynia się do powstania masywnych, drążących owrzodzeń odleżynowych. 

fot. panthermedia

Jak już wspomniano, długotrwałe unieruchomienie to główna przyczyna powstawania odleżyn. Występują w miejscach najbardziej eksponowanych na ucisk - tam, gdzie występy kostne leżą w bezpośrednim pobliżu powłok skórnych- ich lokalizacja jest więc zmienna zależnie od ułożenia ciała pacjenta. W przypadku chorych leżących na plecach, najbardziej zagrożone są okolice kości krzyżowej, krętarzy biodrowych, guzów piętowych, łokci, potylicy i łopatek, w pozycji na boku - okolice goleni, krętarz kości udowej, wyrostek barkowy czy żebra, głowa zależnie od pozycji. Ułożenie brzuszne jest najbezpieczniejsze, co nie znaczy, że całkowicie eliminuje ryzyko - tu występują głównie na palcach stóp, okolicy narządów płciowych zewnętrznych u mężczyzn, piersi u kobiet, w okolicy wyrostka barkowego, mostka, czoła czy brody. W pozycji siedzącej zagrożone są okolice kulszowe, w przypadku błędów w pielęgnacji mogą umiejscawiać się w każdym rejonie ciała.

Wymienia się wiele czynników dodatkowo potencjalizujących ryzyko odleżyn. U pacjentów neurologicznych, z nietrzymaniem moczu lub stolca, trudności w utrzymaniu higieny zwiększają wielokrotnie ryzyko powstawania jak i wtórnego zakażenia odleżyny. Ograniczenie lub całkowity brak czucia (bólu, dotyku, ucisku) osłabia czujność chorego i powoduje bezwiedne powstanie owrzodzeń odleżynowych.
Dodatkowe choroby przewlekłe predysponujące do słabszego gojenia ran to cukrzyca, miażdżyca, choroby autoimmunologiczne leczone sterydami. Poza tym zły stan ogólny - wyniszczenie, zwłaszcza białkowo - kaloryczne, lub z drugiej strony - znaczna otyłość generują warunki do szybszego powstawania owrzodzeń odleżynowych. U chorych otyłych często dochodzi do powstawania odleżyn w fałdach skórnych - są one wówczas trudne do leczenia i miejscowej pielęgnacji. O ile u pacjenta stwierdza się nosicielstwo patogenów alarmowych, wzrasta ryzyko infekcji rany i mniejszej skuteczności prowadzonej antybiotykoterapii. 

Uszkodzenie tkanek wywołane urazem, również w czasie zabiegów pielęgnacyjnych, niefachowe ułożenie pacjenta, siłowe przesuwanie ciała po podłożu (a nie przenoszenie) w sposób powodujący fałdowanie się skóry i tkanki podskórnej to czynniki zależne od personelu opiekującego się niesamodzielnym pacjentem.