Fizjologia układu pokarmowego i jelita grubego.

Układ pokarmowy człowieka pod względem funkcjonalnym dzielimy na dwie części:

• Przewód pokarmowy – jak sama nazwa wskazuje jest to przewód, którym pokarm wędruje od jamy ustnej aż do odbytu. To tutaj odbywa się trawienie, które ma na celu rozbicie cząsteczek takich jak białka, węglowodany czy tłuszcze do prostych substancji odżywczych (odpowiednio aminokwasów, glukozy, kwasów tłuszczowych). Kluczową role w tym procesie pełnią jelito cienkie i jelito grube, gdzie następuje wchłanianie wspomnianych wcześniej składników.
• Gruczoły pokarmowe – mowa tu o śliniankach, trzustce czy wątrobie – organy te wspomagają procesy trawienne zachodzące w przewodzie pokarmowym.

Jelito grube, na które składa się okrężnica i odbytnica odpowiedzialne jest przede wszystkim za wchłanianie wody i elektrolitów oraz zagęszczanie resztek pokarmowych, a następnie formowanie kału. Zbudowane jest z czterech warstw: błony śluzowej, błony podśluzowej, błony mięśniowej oraz najbardziej zewnętrznej błony surowiczej.

Epidemiologia raka jelita grubego

Rak jelita grubego jest drugim najczęstszym nowotworem złośliwym odpowiedzialnym za zgony w populacji polskich pacjentów (po raku płuc). Dodatkowo stale wzrasta liczba nowych zachorowań, w szczególności wśród starszych pacjentów. Ryzyko wystąpienia raka jelita grubego w ciągu życia w populacji europejskiej wynosi około 5%! Jest on trzecim co do częstości występowania nowotworem złośliwym, po raku płuc i piersi u kobiet oraz po raku płuc i gruczołu krokowego u mężczyzn – jednocześnie występuje on dwa razy częściej u mężczyzn niż u kobiet.

Rak okrężnicy i odbytnicy bardzo rzadko dotyczy osób, które nie ukończyły 40. roku życia. Po przekroczeniu tej granicy znacząco wzrasta częstość zachorowań, osiągając szczyt wśród pacjentów w ósmej dekadzie życia. Sam nowotwór najczęściej rozwija się w końcowym odcinku okrężnicy, czyli w esicy oraz w odbytnicy.

fot. panthermedia 

Czynniki ryzyka raka jelita grubego – genetyka

Istnieje szereg czynników o udowodnionym wpływie na wzrost częstości występowania raka jelita grubego. Najważniejsze z nich to czynniki genetyczne oraz środowiskowe. W przypadku, gdy u pacjenta istnieją mutacje zwiększające ryzyko występowania raka, mówimy o rozwoju nowotworów jelita uwarunkowanych genetycznie, wśród których najczęstsze są zespoły polipowatości rodzinnej oraz dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością (zespół Lyncha).

Zespoły polipowatości rodzinnej - jest to grupa chorób, w przebiegu których z powodu mutacji genetycznej dochodzi do rozwoju polipów w obrębie przewodu pokarmowego (najczęściej jelita grubego). Bardzo często polipy, które na początku swojego rozwoju są nowotworami łagodnymi ulegają zezłośliwieniu. Jeśli polipy są tak zwanymi gruczolakami, ryzyko rozwoju raka do ukończenia 40. roku życia wynosi 100%. Dlatego też w każdym przypadku, gdy zdiagnozuje się raka jelita grubego u osoby młodszej należy podejrzewać ryzyko obciążeń genetycznych. W grupie zespołów polipowatości najważniejszą chorobą jest rodzinna polipowatość gruczolakowata (FAP). Do innych zespołów nalezą zespół Gardnera (gdzie poza gruczolakami jelita grubego powstają kostniaki i nowotworowy tkanek miękkich) oraz zespół Turcota (gdzie dochodzi również do rozwoju nowotworów ośrodkowego układu nerwowego). 

W przypadku gdy u pacjenta rozpoznamy któryś z zespołów polipowatości rodzinnej, należy rozpocząć coroczne kontrolne badania kolonoskopowe od moementu ukończenia 10. rok życia. Ponadto pacjenci Ci powinni być objęci kompleksową opieką gastroenterologiczną. Wynika to z faktu, że u ponad 90% chorych gruczolaki występują również w żołądku i dwunastnicy. Ryzyko przemiany złośliwej gruczolaków w okolicy jelita cienkiego wynosi około 8% w ciągu całego życia.