Trzustka to jeden z ważniejszych narządów ludzkiego organizmu. Zajmuje się ona produkcją niezbędnych w procesie trawienia enzymów, ale i wydziela hormony, których zadaniem jest przede wszystkim kontrolowanie poziomu glukozy we krwi – substancjami tymi są insulina oraz glukagon.

Nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania trzustki skutkować mogą rozmaitymi procesami chorobowymi. Najbardziej znanym z nich jest cukrzyca, w której dochodzić może do niedoborów insuliny lub braku wrażliwości tkanek na ten hormon. Możliwa jest jednak i sytuacja odwrotna, czyli taka, gdzie w organizmie pacjenta krążyć będą zdecydowanie zbyt duże ilości insuliny – prowadzić do takiego problemu może guz trzustki, którym jest wyspiak (inaczej insulinoma). W zdecydowanej większości przypadków (bo aż u 90% chorych) guz ten ma charakter łagodny, wyspiak może jednak być również i zmianą złośliwą.

Wyspiak (insulinoma): przyczyny występowania

Insulinoma to zmiana wywodząca się z komórek b wysp trzustkowych (czyli dokładnie z tych komórek, których zadaniem jest produkcja insuliny). Co jednak stanowi bezpośrednią przyczynę tego, że u niektórych ludzi rozwija się wyspiak, tego do dziś naukowcom nie udało się jednoznacznie ustalić. Prawdopodobny jest udział zaburzeń genetycznych w etiologii wyspiaków – otóż czasami guz tego rodzaju rozwija się u pacjentów cierpiących na zespół mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej typu 1 (zespół MEN 1) oraz zespół von Hippel-Lindaua. Z niewiadomych powodów insulinoma częściej spotykana jest u kobiet. Typowo zmiana tego rodzaju rozwija się u osób mających pomiędzy 40 a 60 lat.

Objawy wyspiaka

Podstawowym zaburzeniem, które związane jest z istnieniem u pacjenta wyspiaka, jest nadmierna produkcja insuliny przez komórki nowotworowe. Hormon ten odpowiada za obniżanie poziomu glukozy we krwi, w związku z tym kiedy w ciele pacjenta krążą zbyt duże jego ilości, skutkuje to wystąpieniem hipoglikemii (czyli zbyt niskiego poziomu glukozy we krwi).

W sytuacji, gdy pacjent ma do dyspozycji glukometr, stwierdzenie hipoglikemii jest stosunkowo proste. Bez specjalistycznych urządzeń nie jesteśmy jednak w stanie ocenić, jaki dokładnie mamy poziom glukozy we krwi i czy przypadkiem nie doskwiera nam właśnie hipoglikemia. O tym, że poziom glukozy we krwi może być u nas obniżony, przekonać mogą jednak pewne objawy, takie jak:

• zaburzenia widzenia (np. odbieranie zdwojonego obrazu),
• drażliwość,
• niepokój,
• poczucie znacznego osłabienia,
• zawroty głowy,
• drżenia mięśniowe,
• wzmożona potliwość,
• poczucie wyjątkowego głodu.

Z objawami wyspiaka kojarzone jest pojęcie triady Whipple’a: jest to klasyczny dla tego schorzenia zespół objawów i zaliczane są do niego występowanie dolegliwości w trakcie głodzenia, które są powiązane z hipoglikemią i które ustępują po tym, kiedy pacjentowi podane zostaną jakieś węglowodany.

Wymienione dolegliwości mogą pojawiać się już przy stosunkowo niewielkim obniżeniu ilości glukozy we krwi. W sytuacji, gdy zawartość tego cukru zmniejsza się zdecydowanie bardziej (poniżej około 55 mg/dl), dochodzić może do tzw. neuroglikopenii – stan ten wynika z niedostatku glukozy w strukturach ośrodkowego układu nerwowego. W takim przypadku pojawiają się zwykle zdecydowanie poważniejsze dolegliwości, takie jak m.in. senność, zaburzenia koordynacji psychoruchowej czy zaburzenia mowy – zdarza się nawet, że pacjenci, u których wystąpi neuroglikopenia, podejrzewani są o upojenie alkoholowe.

Diagnostyka wyspiaka

Nasunąć podejrzenie wyspiaka powinny epizody objawów sugerujących występowanie u pacjenta stanów hipoglikemii. W przebiegu guza epizody te mogą pojawiać się samoistnie, aczkolwiek najbardziej typowe jest ich występowanie po jakiejś aktywności fizycznej lub po okresie głodzenia. W diagnostyce wstępnie wykonuje się badanie poziomu glukozy we krwi – w przypadku insulinoma stwierdzana jest wówczas hipoglikemia. Później zlecane są dodatkowe analizy, takie jak oznaczenie poziomu insuliny czy peptydu C oraz chromograniny B.

fot. panthermedia

W rozpoznawaniu wyspiaka znaczenie mają specjalistyczne testy, takie jak np. próba głodowa oraz test hamowania peptydu C. Oba wykonywane są w warunkach szpitalnych i próba głodowa polega na oznaczaniu glikemii oraz insuliny u pacjenta nieprzyjmującego pokarmów (prawidłowo w trakcie głodzenia poziom insuliny powinien być niski, w przebiegu insulinoma hormon wydzielany jest zaś wtedy w dużych nawet ilościach), z kolei test hamowania peptydu C przeprowadza się z wykorzystaniem preparatów insulinowych (w prawidłowych warunkach podanie insuliny powinno skutkować zmniejszeniem wydzielania tej substancji, u chorych z wyspiakiem – mimo podania insuliny – peptyd C jest nadal wydzielany).