Zabiegi z zakresu chirurgii onkologicznej, dzięki wdrażaniu najnowszych światowych osiągnięć techniki medycznej, stają się bezpieczniejsze dla chorego i możliwe do przeprowadzenia, z zamiarem wyleczenia, nawet w najbardziej zaawansowanych procesach rozrostowych. Aparaty do leczenia promieniami(radioterapia) tworzone są z dbałością o coraz doskonalszą precyzję pracy, umożliwiają leczenie celowane, skoncentrowane na zmianie nowotworowej, przy minimalnym obciążeniu narządów krytycznych w sąsiedztwie. Dodawanie do terapii onkologicznych leków z innych grup, również nowych i sukcesywnie modyfikowanych, udoskonalanych na bazie wcześniejszych doświadczeń z pracy z pacjentami, pozwala pełniej zapobiegać działaniom niepożądanym obciążającego leczenia onkologicznego.
Radioterapia
W radioterapii nowotworów wykorzystuje się energię promieniowania jonizującego. Poza leczeniem onkologicznym radykalnym (np. w przypadku raka przełyku, nowotworów ośrodkowego układu nerwowego, niektórych typów nowotworów gonad), ma zastosowanie w łagodzeniu bólu związanego z rozsianym procesem nowotworowym, np. zmian wtórnych- przerzutów w układzie kostno- szkieletowym (częste w zaawansowanym raku piersi, raku gruczołu krokowego).
Specjaliści radioterapii kwalifikują pacjentów do terapii promieniowaniem stosownie do zaleceń dla danego typu nowotworu i stopnia jego zaawansowania. Używa się tu urządzenia emitujące promieniowanie X (promieniowanie rentgenowskie), promieniowanie gamma, elektrony, cząstki alfa, promieniowanie neutronowe. Komórki nowotworowe są uszkadzane przez napromienianie w dwóch mechanizmach. Po pierwsze, poprzez bezpośrednie uszkadzanie DNA komórek nowotworowych po drugie pośrednio, dzięki wolnym rodnikom tlenowym generowanym w wyniku radiolizy cząsteczek wody, które uszkadzają ważne dla życia i poprawnego funkcjonowania komórki struktury.
Ze względu na sposób napromieniania tkanki nowotworowej, radioterapię dzielimy na teleterapię i brachyterapię.
Teleterapia, czyli napromienianie ze źródeł zewnętrznych wykorzystuje promieniowanie jonizujące emitowane przez urządzenie znajdujące się w odpowiedniej odległości od ciała pacjenta. Zakres tkanek dotkniętych promieniowaniem obejmuje guz nowotworowy oraz margines tkanek zdrowych otaczających go. Przed rozpoczęciem leczenia musi być ono odpowiednio, nad wyraz skrupulatnie zaplanowane- pacjent poddany zostaje mnogim badaniom obrazowym (tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny), wykonywanym w odpowiednich projekcjach i ułożeniach, wykonuje się liczne pomiary- planowania- dokładnego, ograniczonego pola napromieniania. Ma to na celu jak najbardziej precyzyjne skoncentrowanie wiązki leczniczej w samym centrum guza z możliwie najlepszą ochroną tkanek okolicznych, zdrowych, aby uniknąć efektów odległych wpływu promieniowania na tak zwane narządy krytyczne (najbardziej wrażliwe na promieniowanie). W celu zapewnienia należytej precyzji, na skórze pacjenta oznaczone są obszary, które mają być następnie objęte napromienianiem podczas każdej kolejnej sesji.
Brachyterapia (zwana także radioterapią kontaktową) jest stosowana do precyzyjnego leczenia miejscowego nowotworów złośliwych. Źródło promieniowania (np. cez Cs137, kobalt Co60, rad Ra226, Itr Y90 i inne) umieszcza się bezpośrednio w narządzie zajętym przez nowotwór- na powierzchni (np. w celu leczenia nowotworów skóry- np. rak kolczystokomórkowy skóry), w naturalnych jamach ciała (brachyterapia wewnątrzjamowa- np. jama macicy w przypadku raka trzonu macicy, jama ustna dla nowotworów tej lokalizacji). W niektórych ośrodkach brachyterapię prowadzi się w skojarzeniu z chirurgią-śródoperacyjnie, np. po usunięciu raka piersi.
Ze względu na wielkość dawki i stan zaawansowania choroby nowotworowej u pacjenta poddawanego napromienianiu, wyróżniamy radioterapię radykalną, radioterapię paliatywną oraz radioterapię objawową.
Radioterapia radykalna prowadzona jest z intencją wyleczenia- napromieniowanie guza i jego okolicy w celu uzyskania całkowitej remisji. W zmianach bardziej zaawansowanych, u chorych u których operacyjność guza jest wątpliwa bądź stwierdza się zmiany wtórne odległe i chory w pierwszym etapie leczenia poddany będzie chemioterapii, wdraża się niekiedy, po dokładnej analizie historii choroby pacjenta, leczenie paliatywne- próba złagodzenia dolegliwości bólowych i innych związanych z obecnością guza (np. paliatywne napromienianie przełyku u pacjenta z zaburzeniami połykania i nieoperacyjnym nowotworem tej lokalizacji). Radioterapia objawowa to leczenie bólu nowotworowego spowodowanego ograniczonymi przerzutami do kośćca (kości miednicy, żebra, kręgi kręgosłupa) np. raka piersi czy raka prostaty.
Skuteczność radioterapii zależy nie tylko od stopnia zaawansowania zmiany i pierwotnej lokalizacji raka ale i od promieniowrażliwości tkanki nowotworowej - pojecie rozumiane jako odsetek komórek guza, które giną po podaniu dawki testowej promieniowania. W przypadku tkanek wysoce promieniowrażliwych przynajmniej 70% kolonii komórek nowotworowych zginie po naświetleniu dawką testową, inaczej niż w przypadku tkanek o słabej wrażliwości, gdzie tylko do 20% komórek ulega nekrozie. Zwiększenie masy guza w sposób wprost proporcjonalny zwiększa ryzyko występowania w jego centrum ognisk martwicy lub obszarów niedokrwienia, co obniża promieniowrażliwość wielokrotnie.
fot. panthermedia
Dla tkanek o niskiej promieniowrażliwości zastosowanie radioterapii wiąże się z mniejszym pożądanym efektem leczniczym przy jednoczesnym większym ryzyku działań niepożądanych. Nowotwory wysoce promieniowrażliwe to ziarnica złośliwa, chłoniaki nieziarnicze, niektóre podtypy białaczki, niedojrzałe mięsaki i rdzeniaki, u dzieci mięsak Ewinga. Do nowotworów cechujących się niską promieniowrażliwością zaliczamy natomiast raki zarodkowe, mięsaki mięśni gładkich, chrzęstniakomięsaki, raki i mięsaki ze składową śluzową, maziową i tłuszczową, czerniaka złośliwego.
